Dünya Mal Ticaretinde, Sektörel Gelişmeler ve Beklentiler

Dünya mal ticaretinin ilk yarıda 2021 yılından sarkan büyüme ivmesi, Rusya-Ukrayna savaşının etkileri, emtia fiyatlarındaki artışlar, yüksek enflasyon, bazı ürünlerde ihracat yasakları ve tedarik zincirlerindeki yeni kırılmaların etkisi altında kaldı.  Bu çok yönlü etkilerin altında dünya mal ticareti, yılın ilk çeyreğinde geçen yılın aynı çeyreğine göre değer olarak yüzde 22,6 arttı ve 6,12 trilyon dolara ulaştı. İkinci çeyrekte ise mal ticareti, geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 15,0 büyüyerek 6,25 trilyon dolar olarak gerçekleşti. Ağırlıklı olumsuz koşullara rağmen dünya mal ticaretindeki bu yüksek büyüme, önemli ölçüde fiyat artışlarından ve enflasyondan kaynaklandı. Dünya mal ticaretindeki genel gelişmeler kadar sektörler itibarıyla gelişmeler de önemli.

Dünya mal ticareti enerji ürünleri, tarım ve gıda ürünleri ile sanayi ürünlerinden oluşuyor. Dünya mal ticaretinde fiyat oynaklıklarının en yüksek olduğu ve fiyatların ihracat büyüklüklerini en çok etkilediği ürün grubu, enerji ürünleridir. 2022 yılının ilk çeyreğinde, savaşın etkisi ile petrol, doğalgaz ve kömür gibi enerji ürünlerinin fiyatlarında yüksek artışlar gerçekleşti. Fiyat artışlarının etkisi ile yılın ilk çeyrek döneminde enerji ürünleri ihracatı, geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 68, ikinci çeyreğinde ise yüzde 44 yükseldi. Yılın ikinci yarısında fiyatlardaki geri çekilmelere bağlı olarak enerji ürünlerindeki ihracat artış oranlarının yavaşlayacağı tahmin ediliyor. Ancak savaşın etkileri ile oluşan enerji tedarik kanallarındaki değişim ve özellikle Avrupa'daki enerji krizi enerji ürünleri ihracatını destekleyecek.

Demir-çelik ve diğer metaller ile metal ürünlerinin dünya ihracatı, 2022 yılının ilk çeyrek döneminde değer olarak yüzde 26, ikinci çeyreğinde ise yüzde 17 arttı. Savaşın etkisi ile metal ve metal ürünlerinin fiyatlarında da sert artışlar gerçekleşti. Yılın ikinci yarısında hem talepteki yavaşlama hem de fiyatlardaki geri çekilmeler ile metal ve metal ürünleri ihracatında artışlar oldukça durağan gerçekleşecek.

Kimyasal ürünlerin fiyatları da petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki artışlar sebebiyle önemli ölçüde yükseldi. Buna bağlı olarak dünya kimyasal ürünler ihracatı da yılın ilk çeyrek döneminde yüzde 20, ikinci çeyreğinde ise yüzde 15 yükseldi. Kimyasal ürünlere olan talep ve fiyatlardaki düşüşler, daha sınırlı gerçekleşiyor. Bu nedenle dünya kimyasal ürünler ihracatı yılın ikinci yarısında artışına yavaşlayarak devam edecek.

Makine ve teçhizat sanayi ürünleri, dünya ihracatı 2022 yılının ilk çeyreğinde yüzde 12, ikinci çeyreğinde ise yüzde 8 büyüdü. Makine ihracatındaki bu büyümede, fiyat artışlarının etkisi sınırlı kaldı. Miktar olarak hissedilir büyüme gerçekleşti.  Yılın ikinci yarısında küresel ekonomideki yavaşlama beklentisi ve yatırım finansman maliyetlerinin artıyor olması yatırımları ve makine teçhizat talebini sınırlayacak. Yatırımlardaki yavaşlama ile dünya makine ve teçhizat ihracatındaki büyümenin yılın ikinci yarısında yüzde 4-5 arasına inmesi bekleniyor.

Motorlu kara taşıtlarının dünya ihracatı, 2022 yılının ilk çeyreğinde geçen yılın aynı çeyreğine göre değişmedi, ikinci çeyreğinde ise yüzde 4 daraldı. Otomotiv ve diğer motorlu kara taşıtları üretiminde, girdi tedarik sıkıntıları ve talepteki durağanlık dünya ticaretini de olumsuz etkiliyor. Yılın ikinci yarısında girdi tedarikinde iyileşmeler beklenmekle birlikte talep tarafı zayıf kalmaya devam edecek.    

2022 yılının ilk çeyreğinde iletişim ekipmanlarının dünya ihracatı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20, ikinci çeyreğinde ise yüzde 14 geriledi. Yarı iletken tedarik sorunları, Çin'deki kapanmalar ile üretimdeki düşüşler, dünya üretimi ve ihracatını da olumsuz etkiliyor. Bilgisayar ve ofis ekipmanları ihracatı ise ilk çeyrekte yüzde 5, ikinci çeyrekte ise yüzde 2 arttı. Bu alanlardaki girdi tedarik savaşları ve talepteki yavaşlama, yılın ikinci yarısındaki ihracatı da sınırlayacak.      

2022 yılının ilk çeyreğinde tekstil ürünleri ihracatı yüzde 9, hazır giyim ürünleri ihracatı ise yüzde 10 arttı. Artışlar, ikinci çeyrekte yüzde 6 ve 7 oldu. Tekstil ve hazır giyim ürünlerine olan talebin yılın ikinci yarısında önemli ölçüde azalacağı öngörülüyor. Hane halklarının artan yaşam maliyetleri ve enerji giderleri nedeniyle zorunlu harcamalarında artış, tekstil ve hazır giyim gibi moda ürünlerine olan harcamalarında ise azalış bekleniyor. Bu nedenle yılın ikinci yarısında dünya tekstil ve hazır giyim ihracatında daralma yaşanabilir.