“Big Mac Yerken Aklınıza Bunlar Gelir Mi?”
Sanıyorum Big Mac ile ilk tanışmam 1986 yılında oldu. Sonra Double Cheese favorim oldu. Ancak Big Mac sadece hızlı yemek yemenin değil, farklı hesaplamaların da konusu hâline geldi.
The Economist dergisi ülke para birimlerinin değerlerini belirlemek amacıyla 1986 yılından beri Big Mac Endeksi'ni yayınlıyor. “Satın alma gücü paritesi” olarak bilinen teoriye dayanan bu yaklaşım benzer ürünlerin fiyatlarını kıyaslayan bir yöntem. Elbette McDonalds restoranlarının bulunduğu ülkeler için geçerli. Aslında olmayan ülkeleri söylemek daha kolay:
• İzlanda'da 2009'dan beri McDonald's bulunmuyor. Zimbabve, Bermuda, Makedonya, Gana, Bolivya ve Kuzey Kore'de bulunmuyor. Dolayısıyla bu ölçümü 'niş' olarak kabul etmek imkânsız. Ancak bazı iktisatçılar; “Yoksul ülkelerde işçilik daha düşük, Big Mac'in ucuz olmasının paranın değeriyle ilgisi yok.” diyorlar. Haklı olabilirler.
• Endekse geri dönersek: McDonalds'ın bütün dünyadaki restoranlarında satılan ürünü Big Mac'in farklı ülkelerdeki fiyatlarından yola çıkarak hazırlanan listesine göre Türk Lirası yüzde 58,7 değersiz olduğu tespit edilmiş. Aslında bu sonuç, Merkez Bankası'nın reel efektif kur verisiyle uyumlu. Merkez Bankası tarafından satın alma gücüne göre hazırlanan reel efektif kur endeksi de, haziran ayında yüzde 59,7'ye inmişti. Demek ki, bir haklılık payı var.
The Economist dergisinin endeksine 2021 yılı verisine göre Big Mac'in en ucuz olduğu ülke ise bu yıl Lübnan olmuş. Ciddi ekonomik sıkıntılar içindeki Lübnan'ın para birimi Big Mac Endeksi'ne göre dolara göre yüzde 70,2 değersiz durumda.
İhracatta rekabet için paralarının değerini bilerek düşük tutan Asya ülkelerinin de ise durum şu: Big Mac Çin'de Amerika'daki fiyatının yüzde 38,8'i, Hong Kong'da yüzde 52,2'si, Hindistan'da yüzde 54,9, Endonezya'da yüzde 58,5'in altında. Türkiye'deki Big Mac değeri bu ülkelerin de altında.
Norveç'te Big Mac, Amerika'dan yüzde 11,5 daha pahalı. İsviçre'de ise bu oran yüzde 24,7 civarında. Bir dolar 0,92 İsviçre Frangı değerinde olduğuna göre Big Mac'in İsviçre'deki fiyatı iki ülke parasının değer farkından çok daha yukarıda diyebilirim. Bu da bazı ekonomistlerin 'ucuz-pahalı işçilik' kuramını doğrular nitelikte.
EN PAHALI BIG MAC NEREDE?
Şimdi şaşırtıcı olan tarafa gelelim: Big Mac'in Norveç ve İsviçre'den de pahalı olduğu ülke Venezuela. Venezuela'da Big Mac, Amerika'ya göre yüzde 47,7 daha pahalı. Peki Venezuela parası ABD dolarından güçlü mü? Tabii ki değil. Sebebini anlatayım. Venezeula'da resmi ve karaborsa olmak üzere iki ayrı piyasa var. Resmi kura bakarsak Venezuela parası, ABD dolarından pahalı ancak karaborsa da durum aynı değil.
Yine de Big Mac Endeksi'nin gerçeklerden çok uzak bir yaklaşım olmadığını söyleyebilirim. Sanıyorum 12 yıldır McDonald's gibi restoranlarda yemek yemediğim için Türkiye'deki ve farklı ülkelerdeki Big Mac fiyat farklarını takip edemiyorum.
Ancak rahmetli Erdoğan Hoca ile 1980'lerin sonu ve 1990'larda değişik ülkelerde bulunurken eğlenerek yaptığımız bir karşılaştırmaydı. Her seferinde yurt dışında Big Mac yemek için ne kadar fazla TL harcadığımızı keşfederek, fakirleşmemizi ya da zenginleşmemizi bu şekilde takip edebiliyorduk.
Big Mac fiyatlarından bir tüme varım yapmak çok sağlıklı olmasa da, ülkelerin para birimleri ve hayat şartları konusunda bize bir fikir verdiğini kabul etmemiz gerekiyor.